Czy wnukom należy się spadek po dziadkach?

Wnuki i spadek po dziadkach

 

Wielu ludzi zakłada, że skoro więzi rodzinne są silne, to wnuki i tak coś dostaną po babci albo dziadku. Czasem to niewielka kwota, część domu albo działki. W praktyce przepisy mówią jednak trochę inaczej. Dziedziczenie nie opiera się na samych relacjach, ale na zasadach z Kodeksu cywilnego. I właśnie dlatego wnuk może dostać dużo… albo nie dostać nic. Wszystko zależy od tego, kto żyje w dniu śmierci spadkodawcy i jak wygląda układ rodzinny.

Prawo działa tu bardzo mechanicznie. Najpierw powołuje do spadku dzieci zmarłego oraz małżonka. Dopiero gdy któreś z dzieci nie żyje, na scenę „wchodzą” wnuki. Jest to zasada z Art. 931 § 2 KC, która rozwiązuje większość wątpliwości. Jednak warto ją zobaczyć na przykładach, bo dopiero wtedy układ staje się naprawdę czytelny.

 

Czy wnukom należy się spadek po dziadkach w skrócie

• Wnuk dziedziczy po dziadkach ustawowo tylko wtedy, gdy jego rodzic (dziecko dziadków) nie żyje.
• Przy dziedziczeniu po babci lub dziadku małżonek i dzieci dzielą spadek, a wnuki wchodzą na miejsce zmarłego dziecka.
• Udział małżonka nie może być mniejszy niż 1/4 spadku, nawet przy większej liczbie dzieci.
• Wnuki dzielą między siebie tylko ten udział, który należałby się ich zmarłemu rodzicowi.
• Zachowek dla uprawnionych (w tym wnuka) wynosi co do zasady połowę udziału ustawowego.
• Wnuk nie ma prawa do zachowku, jeśli jego rodzic żyje, nawet gdy cały majątek zapisano obcej osobie.

 

Czy wnuki dziedziczą spadek po dziadkach?

Zacznijmy od fundamentu. Zgodnie z Art. 931 § 1–2 KC, w pierwszej kolejności dziedziczą:

• małżonek zmarłego,
• dzieci zmarłego.

Wnuki pojawiają się dopiero wtedy, gdy któreś z dzieci zmarłego nie żyje. To oznacza dwie rzeczy:

• jeśli rodzic wnuka żyje, wnuk nie dziedziczy nic,
• jeśli rodzic wnuka nie żyje, wnuk dziedziczy jego udział.

I tu dochodzi jeszcze coś ważnego: jeśli umiera tylko babcia, a dziadek żyje, to dziadek zawsze dostaje minimum 1/4 spadku. Resztę dzielą dzieci (i ewentualnie wnuki za zmarłe dziecko). Oczywiście umrzeć może dziadek a żyć babcia, wtedy działa ta sama zasada. Nie ma podziału na płeć. Zobaczmy to na przykładach, bo one najlepiej oddają rzeczywistość.

Przykład 1 - Umiera babcia. Żyje dziadek i dwoje dzieci. Jest wnuk, ale jego rodzic żyje.

Liczba spadkobierców: trzy osoby. Podział jest równy, czyli każda osoba otrzymuje jedną trzecią. Udział dziadka jest większy niż jedna czwarta, więc spełnia wymogi ustawy. Wnuk nie dziedziczy, bo jego rodzic żyje.

Przykład 2 - Umiera babcia. Żyje dziadek oraz dwoje dzieci. Trzecie dziecko nie żyje i pozostawiło jednego wnuka.

Liczba spadkobierców: cztery osoby. Podział równy – każda osoba otrzymuje jedną czwartą spadku. Wnuk wchodzi w miejsce swojego zmarłego rodzica i otrzymuje jego udział.

Przykład 3 - Umiera babcia. Żyje dziadek oraz czworo dzieci. Wszystkie dzieci żyją.

Gdyby podzielić spadek równo na pięć osób, każda dostałaby jedną piątą. To jednak za mało dla dziadka, ponieważ jego udział nie może spaść poniżej jednej czwartej. Dlatego dziadek otrzymuje jedną czwartą, a pozostałe trzy czwarte dzieli się między czworo dzieci. Każde dziecko dostaje trzy szesnaste.

Przykład 4 - Umiera babcia. Żyje dziadek. Są cztery dzieci, ale jedno nie żyje i zostawiło jednego wnuka.

Zasady są takie same jak wyżej. Dziadek otrzymuje jedną czwartą. Reszta, czyli trzy czwarte, dzieli się na cztery części. Trzy żyjące dzieci otrzymują po trzy szesnaste, a wnuk wchodzi na miejsce zmarłego rodzica i także otrzymuje trzy szesnaste.

 

Jak wygląda podział majątku, jeśli wnuków jest kilkoro?

Kiedy w rodzinie jest więcej wnuków, podział spadku może wyglądać na bardziej skomplikowany, choć w praktyce zasady pozostają dokładnie takie same. Wnuki dziedziczą tylko ten udział, który należałby się ich zmarłemu rodzicowi. Liczba wnuków wpływa jedynie na to, jak ten udział zostanie między nich podzielony. Jeśli rodzice żyją – wnuki pozostają poza dziedziczeniem ustawowym.

Dopiero przykłady pokazują, jak różne układy rodzinne przekładają się na konkretne liczby.

Przykład 1 - Umiera babcia. Żyje dziadek oraz troje dzieci. Wszyscy wnukowie mają żyjących rodziców.

Spadek dzielony jest między dziadka i troje dzieci. Każdy otrzymuje jedną czwartą. Wnuki nie dziedziczą, ponieważ ich rodzice żyją.

Przykład 2 - Umiera babcia. Żyje dziadek. Dwoje dzieci żyje. Trzecie nie żyje i pozostawiło troje wnuków.

W tej sytuacji spadek dzieli się na pięć równych części, ale dziadek musi mieć co najmniej jedną czwartą. Dlatego dziadek dostaje jedną czwartą, a pozostałe trzy czwarte dzielone jest między czworo spadkobierców. Dwoje żyjących dzieci otrzymuje po trzy szesnaste. Troje wnuków dzieli ostatni udział, czyli każde z nich dostaje jedną szesnastą.

Przykład 3 - Umiera babcia. Żyje dziadek oraz czworo dzieci. Wszystkie dzieci żyją. Jest troje wnuków, ale każdy ma żyjącego rodzica.

Podział wygląda identycznie jak w przykładzie z czterema żyjącymi dziećmi: dziadek dostaje jedną czwartą, a dzieci dzielą trzy czwarte na cztery równe części. Każde dziecko otrzymuje trzy szesnaste. Wnuki nie dziedziczą.

Przykład 4 - Umiera babcia. Żyje dziadek. Są cztery dzieci. Jedno nie żyje i zostawiło trójkę wnuków.

Dziadek otrzymuje jedną czwartą. Pozostałe trzy czwarte dzielone jest na cztery równe części. Trzy żyjące dzieci otrzymują po trzy szesnaste. Trójka wnuków dzieli udział po zmarłym rodzicu – każde z nich otrzymuje jedną sześćdziesiątą czwartą.

 

Czy wnukom należy się zachowek po dziadkach?

Prawo do zachowku określają przepisy Art. 991–1007 Kodeksu cywilnego. Istotna zasada jest bardzo prosta: wnuk może otrzymać zachowek po dziadkach tylko wtedy, gdy jego rodzic nie żyje. Wynika to bezpośrednio z Art. 991 KC, który przyznaje zachowek wyłącznie tym osobom, które byłyby powołane do spadku z ustawy. A wnuk byłby powołany tylko wtedy, gdy jego rodzic – dziecko zmarłego – nie dożył otwarcia spadku.

Jeżeli rodzic wnuka żyje, wnuk nie ma prawa żądać zachowku. Nie ma znaczenia, czy dziadkowie sporządzili testament, czy przekazali wszystko komuś obcemu. W takiej sytuacji do grona uprawnionych należą wyłącznie małżonek oraz dzieci zmarłego. Wnuk pojawia się dopiero w miejsce zmarłego rodzica i ma wtedy takie same prawo do zachowku, jakie miałby jego rodzic.

Warto też wiedzieć, ile taki zachowek wynosi. Przepisy mówią: jest to połowa udziału, który przypadłby przy dziedziczeniu ustawowym. Jedynie w przypadku zstępnych małoletnich lub osób trwale niezdolnych do pracy wysokość zachowku rośnie do dwóch trzecich udziału. W praktyce oznacza to, że oblicza się najpierw udział, który rodzic wnuka otrzymałby z ustawy, a następnie wyciąga połowę tej wartości.

Istotne jest również to, że zachowek dotyczy nie tylko samego spadku. Zgodnie z Art. 993–1000 KC, do tzw. substratu zachowku dolicza się również darowizny i zapisy windykacyjne dokonane przez dziadków, jeśli mają wpływ na wartość majątku. Oznacza to, że wnuk może żądać zachowku nawet wtedy, gdy dziadkowie rozdysponowali prawie cały majątek jeszcze za życia. Termin dochodzenia roszczenia określa Art. 1007 KC i wynosi pięć lat.

Poniższe przykłady pokazują, jak to działa.

Przykład 1 – brak prawa do zachowku

Umiera babcia. Żyje dziadek oraz troje dzieci. Wszyscy wnukowie mają żyjących rodziców. Babcia zapisała cały majątek obcej osobie.

W tej sytuacji wnuki nie są uprawnione do zachowku, ponieważ ich rodzice żyją. Zachowek przysługuje wyłącznie dziadkowi oraz dzieciom babci.

Zachowek wynosi połowę udziału ustawowego. Dziadek – jedna ósma. Dziecko 1 – jedna ósma. Dziecko 2 – jedna ósma. Dziecko 3 – jedna ósma.

Przykład 2 – wnuk ma prawo do zachowku

Umiera babcia. Żyje dziadek oraz dwoje dzieci. Trzecie dziecko nie żyje i pozostawiło jednego wnuka. Całość majątku w testamencie została przekazana sąsiadowi.

W takiej sytuacji zachowek przysługuje dziadkowi, dwóm żyjącym dzieciom oraz wnukowi, który wchodzi w miejsce swojego zmarłego rodzica. Wnuk ma takie same uprawnienia, jakie miałoby jego rodzic. Małżonek (dziadek) również jest uprawniony do zachowku, nawet jeśli małżeństwo nie było wspólne majątkowo. To wynika z Art. 991 KC - małżonek zmarłego ma prawo do zachowku (chyba że był w separacji sądowej lub został wyłączony od dziedziczenia przez sąd - Art. 940 KC).

Każdy uprawniony otrzymuje połowę udziału ustawowego. Dziadek – jedna ósma. Żyjące dziecko 1 – jedna ósma. Żyjące dziecko 2 – jedna ósma. Wnuk – jedna ósma.

Przykład 3 – kilku wnuków ma prawo do zachowku

Umiera babcia. Żyje dziadek oraz troje dzieci. Jedno dziecko nie żyje i pozostawiło trójkę wnuków. Całość spadku została przekazana fundacji.

W takim układzie zachowek przysługuje dziadkowi, dwóm żyjącym dzieciom oraz trójce wnuków, którzy dochodzą swoich uprawnień z tytułu udziału po zmarłym rodzicu. Każdy z nich otrzymuje odpowiednią część zachowku, proporcjonalnie do tego udziału.

Wysokość zachowku: Dziadek – jedna ósma. Dziecko 1 – jedna ósma. Dziecko 2 – jedna ósma. Wnuk 1 – jedna dwudziesta czwarta. Wnuk 2 – jedna dwudziesta czwarta. Wnuk 3 – jedna dwudziesta czwarta.

 

FAQ - najczęściej zadawane pytania

Czy wnuki dziedziczą po dziadkach, jeśli żyją ich rodzice?
Nie. Jeśli rodzic wnuka żyje, to on dziedziczy po dziadkach, a wnuk nie otrzymuje udziału w spadku.

Kiedy wnuk dziedziczy po dziadkach z ustawy?
Wnuk dziedziczy z ustawy po dziadkach wtedy, gdy jego rodzic, czyli dziecko zmarłego, nie dożył otwarcia spadku.

Jak dzielony jest spadek po babci, gdy żyje dziadek i dwoje dzieci?
W takim przypadku dziadek i każde z dzieci dziedziczą po jednej trzeciej spadku, o ile nie ma innych okoliczności wpływających na podział.

Co się dzieje ze spadkiem, gdy jedno z dzieci dziadków nie żyje, ale ma wnuka?
Wnuk wchodzi w miejsce swojego zmarłego rodzica i otrzymuje udział, który przypadłby temu rodzicowi przy dziedziczeniu ustawowym.

Jak wygląda podział spadku, gdy oprócz dzieci są także wnuki po zmarłym dziecku?
Najpierw ustala się udział zmarłego dziecka, a potem ten udział dzielony jest po równo między jego wnuków.

Czy wnuk ma prawo do zachowku po dziadkach, jeśli jego rodzic żyje?
Nie. Wnuk nie ma prawa do zachowku, gdy jego rodzic żyje, nawet jeśli dziadkowie przepisali majątek obcej osobie.

Kiedy wnuk nabywa prawo do zachowku po dziadkach?
Wnuk ma prawo do zachowku po dziadkach wtedy, gdy jego rodzic nie żyje i sam byłby powołany do spadku z ustawy.

Ile wynosi zachowek dla wnuka po dziadkach?
Zachowek wynosi co do zasady połowę udziału ustawowego, a w przypadku małoletniego wnuka lub osoby trwale niezdolnej do pracy dwie trzecie.

Czy darowizny od dziadków wpływają na zachowek wnuka?
Tak. Większe darowizny i zapisy windykacyjne dolicza się do substratu zachowku, jeśli mają wpływ na wartość spadku.

Jaki jest termin na dochodzenie zachowku po dziadkach?
Roszczenie o zachowek przedawnia się co do zasady z upływem pięciu lat, liczonych według zasad wskazanych w przepisach o zachowku.

 

Źródła

^{https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=wdu19640160093}